Bystre

Cerkiew św. Michała Archanioła – świątynia greckokatolicka znajdująca się w miejscowości Bystre.
GPS: 49°18'57.959"N, 22°43'30.326"E



Wieś
Mała wioska licząca kilkanaście gospodarstw, leżąca w gminie Czarna należącej do powiatu bieszczadzkiego (województwo podkarpackie), około 2 kilometry od granicy z Ukrainą. Bystre powstało pod koniec pierwszej połowy XVI wieku. Najstarsza zachowana informacja  pochodzi z roku 1552. Po II wojnie została wcielona do ZSRR. Pod koniec 1950 roku towarzysze radzieccy uznali, że nasze pokłady węgla i czarnoziemy w okolicach Bełza i Sokala (woj. lubelskie) bardziej się im przydadzą niż nam, więc 15 lutego 1951 roku Bierut podpisał umowę o wymianie odcinków granicznych (łącznie 485 km²). Piękną i urodzajną ziemię, kryjącą w sobie złoża węgla, zamieniliśmy na opuszczone przez Bojków, równie piękne, ale z wyczerpanymi w latach trzydziestych złożami ropy naftowej (w latach 1934 – 1939 w Bystrem eksploatowano 5 odwiertów oszacowanych łącznie na nędzne 1300 ton), bieszczadzkie ostępy. Do tego „interesu”  musieliśmy dołożyć jeszcze wyrównanie w złocie za „ropodajne tereny" (prawdopodobnie było to z owych 10% dakarskiego przedwojennego polskiego złota, na którym łapę w 1952 roku położył Hilary Minc). W tym roku w ramach ww umowy o zamianie odcinków terytoriów, część obszaru dawnej gminy Łomna (z Bystrem, Lipiem i Michniowcem) została przyłączona do Polski, wchodząc w skład gminy Czarna w nowo utworzonym powiecie ustrzyckim w woj. rzeszowskim. Czyli przychodzi do Was sąsiad, którego nie zapraszaliście, i odbiera Wam pół mieszkania, po czym stwierdza, że jemu garaż z ogrodem bardziej się przyda niż Wam, więc zamieniacie się - on bierze sobie Wasz garaż i ogród, a Wam "oddaje" pokój, za to z możliwością wstawienia regałów, i za tę możliwość jeszcze każe sobie płacić :D.

Cerkiew - położenie
Cerkiew w Bystrem k. Czarnej znajduje się przy końcu wsi w kierunku północnym. Dojazd przez Czarną Górną i Lipie, w kierunku na Michniowiec. Za tablicą w Michniowcu na skrzyżowaniu w lewo, i dalej jak droga prowadzi – przez mostek, do góry, do końca wsi. Warto zwrócić uwagę na krzyże przydrożne oraz zachowane tu i ówdzie przykłady starszej zabudowy wsi. Cerkiew otoczona drzewami znajduje się po prawej stronie drogi. Przed cerkwią spełniająca rolę bramy, murowana, dwukondygnacyjna dzwonnica parawanowa z 1939 roku.



Nieco przed cerkwią, po lewej stronie, po drugiej stronie drogi – zabytkowy bojkowski cmentarz.



Na wszystkich krzyżach cmentarnych przedstawiono Chrystusa Ukrzyżowanego w tradycji bizantyjsko-ruskiej, ze stopami przybitymi osobno, głową opadającą na prawe ramię i zaciśniętymi dłońmi.



Cerkiew-historia
Cerkiew stoi na miejscu dwóch, a prawdopodobnie nawet trzech wcześniejszych. Pierwsza została wybudowana około roku 1607, następną zbudowano w roku 1681, a istnieją przypuszczenia że trzecia - również drewniana powstała około roku 1776. Ta ostatnia (lub poprzednia) istnieć miała do końca XIX wieku. Obecna powstała w latach 1901-1902 i przyjęła wezwanie poprzedniczek - św. Michała Archanioła. Jest jedynym ocalałym w Polsce przykładem trójkopułowej cerkwi wzniesionej w stylu narodowym ukraińskim wg projektu lwowskiego architekta Wasyla Nahirny’ego. Był on czołowym ówczesnym architektem cerkiewnym w Galicji. Zaprojektował nieistniejące już podobne cerkwie w Lipiu oraz Lutowiskach. Greckokatolicka cerkiew filialna p.w. św. Michała Archanioła należała do dekanatu żukowskiego i była filią parafii w Michniowcu. W 1952 roku w ramach prostowania granic z Sowietami, tereny te powróciły do Polski. Miejscowa ludność została deportowana, a w to miejsce przesiedlono mieszkańców Krystynopola. Przez krótki czas nowi mieszkańcy użytkowali ją jako kościół rzymskokatolicki, w którym odbyło się kilka mszy.

Cerkiew-opis
Jest to budowla drewniana, osadzona na podmurówce z kamienia łamanego, orientowana, trójdzielna, o konstrukcji zrębowej. Zaliczana jest do tzw. narodowego stylu ukraińskiego, który nawiązuje do cerkwi huculskich. Cerkwie tego typu przeważnie stoją na planie krzyża greckiego, choć są i jednoosiowe. Ta akurat należy do tego pierwszego rodzaju i jest jedyną taką w polskiej części Bieszczad. Oba ramiona krzyża, czyli boczne nawy oraz prezbiterium, zamknięte są trójbocznie. Do tego ostatniego, od północy i południa, przylegają dwie zakrystie - jedna dla kapłana, druga dla ministrantów. Patrząc na plan tej świątyni widać, że nawa główna, prezbiterium i babiniec są na planie kwadratu. Na głównej osi dachu znajdują się trzy kopuły na ośmiobocznych wieżyczkach (tamburach*) oraz dwie boczne nad bocznymi nawami - wszystkie zwieńczone latarniami pozornymi, cebulastymi hełmami i krzyżami. Dach cerkwi pierwotnie gontowy, obecnie pokryty blachą obiega całą budowlę wsparty na rysiach (opasanie na rysiach). Przypominam – rysie to ozdobne belki zrębu, często wystające na różną długość, tworzące w tym przypadku trójkątną podporę pod dach (na dole wąska, na górze szeroka). Stąd owe „opasanie na rysiach”.



Co ciekawe, podobne rysie znajdują się w środku, a na nich osadzona jest galeria będąca przedłużeniem chóru muzycznego. Biegnie ona wzdłuż ścian nawy głównej aż do naw bocznych,



gdzie skręca i kończy się dopiero na ich ścianach zewnętrznych.



Cerkiew jest oszalowana powyżej opasania,



poniżej niego można podziwiać kunszt budowniczych w całej rozciągłości :). Budowa cerkwi kryje w sobie pewną symbolikę. Np. ilość kopuł - w tym przypadku pięć – oznacza pięć ran Chrystusa albo Chrystusa i czterech ewangelistów, cebulasty kształt hełmów – żarliwą modlitwę lub płomień świec. Ten akurat kształt powoduje też łatwe zsuwanie się śniegu ;-) . Na każdej kopule umieszczony jest krzyż, co oznacza że cerkiew oddaje chwałę Jezusowi Chrystusowi. Większość wyposażenia świątyni udało się uratować. W 1962 roku wywieziono go do Łańcuta, gdzie obecnie jest udostępnione zwiedzającym w muzeum, są to m.in. ikony: Wniebowstąpienie, Chrzest Chrystusa, Matka Boska Eleusa, Ukrzyżowanie - wszystkie z XVIII wieku, św. Mikołaj - z XIXw., obrazy: Matka Boska Leżajska i Jan Chrzciciel - obie XIXw., figury: Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz anioła - XIXw., krzyże (ręczny i stojący) z XVIII wieku oraz krucyfiks z XIX wieku. Wewnątrz cerkwi zachowała się do dziś uszkodzona rama ikonostasu.




Cerkiew zachowała się do dnia dzisiejszego w dużej mierze dzięki powstałemu w roku 1985 Bieszczadzkiemu Oddziałowi Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Jego celem było m.in. ratowanie jej. Zabiegi i starania o rozpoczęcie remontu zaczęły się w roku 1983. W roku 1991 występowały w cerkwi zespoły z Ukrainy, natomiast w roku 1993 odbył się tu Festiwal Kultury Karpackiej. W roku 1994 cerkiew w Bystrem została wciągnięta do programu prac interwencyjnych "Zabytki cerkiewne" - środki na ten cel przeznaczył Generalny Konserwator Zabytków. Wiosną 2011 wniosek o dotację na remont cerkwi złożył Starosta Powiatu Bieszczadzkiego (przedstawiciel Skarbu Państwa) do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Pomimo, że zostały wówczas przyznane pieniądze, okazało się że z powodów proceduralnych (cerkiew nie miała użytkownika) nie mogą zostać wykorzystane. W lipcu 2011 Bieszczadzki Oddział Towarzystwa Opieki nad Zabytkami wystąpił o przejęcie cerkwi na własność (nastąpiło to miesiąc później). W roku 2012 zawiązała się społeczna inicjatywa ratowania cerkwi, której celem jest wsparcie działań BOTOnZ. Obiektem opiekuje się pan Bogdan Augustyn. To ten człowiek rozmawiający z M.



* tambur (od bębna) - oznacza fragment budowli w kształcie walca (w architekturze murowanej). W cerkwiach drewnianych nazywa się tak ośmioboczne konstrukcje na których osadzone są drewniane kopuły.
Źródła:

• Michniewscy M i A., Duda M., Cerkwie drewniane Karpat - Polska i Słowacja, Pruszków 2003
• Kryciński S., Cerkwie w Bieszczadach, Warszawa 1991
• Michniewska M., Drewniane cerkwie w Karpatach
• Remont cerkwi w Bystrem, Bieszczad nr 1, Michniowiec 1993
• Augustyn B., Remont cerkwi w Bystrem, Bieszczad nr 2, Michniowiec 1994
• http://www.twojebieszczady.net/st_cerkwie/cerkiew_bystre.php
• http://www.cerkiewwbystrem.pl
• http://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew_%C5%9Bw._Micha%C5%82a_Archanio%C5%82a_w_Bystrem
• http://www.tonzbieszczadzki.pl/bieszczad_2_remont.html

Zakończenie:



Bieszczadzka cerkiew p.w. św. Michała Archanioła w Bystrem wciąż wymaga uwagi. Niestety potrzeby świątyni znacznie przekraczają kwoty państwowych dotacji. Żeby Wam uzmysłowić jakiego rzędu są to pieniądze, napiszę tylko że w roku 2011 na remont cerkwi przeznaczono 10 tys., w 2012 – 70 tys., a w 2013 – tylko 40 tysięcy. Co to jest? Cerkiew w Bystrem to jedyny taki obiekt w Polsce, ważny nie tylko dla kultury (jest reliktem po nieistniejących już Bojkach), ale i dla turystyki oraz słynnego klimatu Bieszczadów. Na tej stronie możesz bliżej poznać tę cerkiew i przekonać się jak bardzo jest wyjątkowa. Mam też nadzieję, że kiedyś zawitasz tutaj i zechcesz osobiście zobaczyć to, co pomogłeś ratować. Wierz mi – warto. Obejrzyj zdjęcia i zobacz dlaczego. Tutaj znajdziesz też informacje jak możesz w tym pomóc. Jeżeli zależy Ci na wyjątkowym nastroju oraz prawdziwym krajobrazie Bieszczadów - dołącz. Darowizny można przekazywać na:

Towarzystwo Opieki nad Zabytkami - Oddział Bieszczadzki

Bieszczadzki Bank Spółdzielczy w Ustrzykach Dolnych

nr konta: 45 8621 0007 2001 0003 0528 0001

KRS 0000131582

albo na konto Zarządu Głównego TOnZ z dopiskiem "cerkiew w Bystrem"

 patrz 1%

Jeśli masz jakieś pytania lub propozycje - napisz do nas, lub zadzwoń!!!

kontakt:

Bogdan Augustyn

bogdan@tonzbieszczadzki.pl , +48 607 089 740